Rethink Heritage

Η διεθνής προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς καθορίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό (UNESCO), ο οποίος είναι ένας ειδικός οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών που ιδρύθηκε το 1945 για να συμβάλει στην παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια μέσω της εκπαίδευσης, της επιστήμης και του πολιτισμού (http://whc.unesco.org). Η έδρα της βρίσκεται στο Παρίσι και η οικουμενικότητά της φαίνεται από τον αριθμό των χωρών-μελών της, ο οποίος σήμερα ανέρχεται σε 195. Τα προγράμματα της UNESCO εργάζονται για την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης που ορίζονται στο Πρόγραμμα 2030 και εγκρίθηκαν από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 2015. Καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας της η UNESCO έχει επιδείξει μεγάλο σεβασμό στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω της χρήσης δύο ρυθμιστικών μηχανισμών: των συμβάσεων, που επικυρώνουν τους κανονισμούς για όλες τις χώρες, και των συστάσεων, οι οποίες δεν έχουν ρυθμιστική αξία αλλά χρησιμοποιούνται ως προτάσεις για την προστασία του πολιτισμού και των πολιτιστικών αγαθών.

Οι αποστολές της UNESCO περιλαμβάνουν την προώθηση του παγκόσμιου εντοπισμού, της προστασίας και της διατήρησης κάθε πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς που θεωρείται ιδιαίτερης αξίας για την ανθρωπότητα. Αυτό ενέπνευσε την πρόταση για μια διεθνή συνθήκη που κατέληξε στη Σύμβαση για την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, η οποία εγκρίθηκε από την UNESCO το 1972. Γεννήθηκε επομένως από την επίγνωση των αυξανόμενων απειλών κατά της πολιτιστικής κληρονομιάς, που ενδεχομένως να οδηγήσουν στην πλήρη εξαφάνισή της. Αναγνωρίζει επίσης ότι η προστασία σε εθνική κλίμακα είναι ελλιπής, δεδομένου του αριθμού των απαιτούμενων πόρων. Η σύμβαση αυτή εξετάζει την κληρονομιά από την οπτική γωνία τόσο του πολιτισμού όσο και της φύσης, αντικατοπτρίζοντας την αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων και φύσης και την ανάγκη διατήρησης της ισορροπίας μεταξύ τους. Μέχρι σήμερα, 193 χώρες έχουν επικυρώσει το έγγραφο αυτό, γεγονός που δείχνει σχεδόν καθολική αποδοχή. Οι χώρες αυτές αναγνωρίζουν έτσι ότι οι τοποθεσίες που βρίσκονται στην επικράτειά τους και καταγράφονται στον Κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς αποτελούν μέρος μιας παγκόσμιας κληρονομιάς που πρέπει να προστατεύεται και να διαφυλάσσεται από κοινού από ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα, χωρίς να θίγεται η εθνική κυριαρχία ή ιδιοκτησία. Η UNESCO διατηρεί σήμερα την κληρονομιά 167 χωρών μέσω του καταλόγου παγκόσμιας κληρονομιάς. Η ανακήρυξη περιουσιακών στοιχείων ως Παγκόσμιας Κληρονομιάς είναι μια αναγνώριση που απονέμεται από την UNESCO σε τοποθεσίες εξαιρετικής παγκόσμιας αξίας. Η διάκριση αυτή χρησιμοποιείται για να αναγνωριστούν αυτά τα περιουσιακά στοιχεία ως οικουμενικά, ώστε η απόλαυση, η προστασία και η φροντίδα τους να αναγνωρίζονται παγκοσμίως, ανεξάρτητα από την τοποθεσία τους.

Για να συμπεριληφθεί στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς, ένας τόπος πρέπει να παρουσιάζει εξαιρετική οικουμενική αξία και να πληροί τουλάχιστον ένα από τα κριτήρια επιλογής που έχει θεσπίσει η UNESCO. Υπάρχουν 10 κριτήρια επιλογής, τα οποία περιγράφονται λεπτομερώς στις Επιχειρησιακές Κατευθυντήριες Γραμμές για την εφαρμογή της Σύμβασης για την Παγκόσμια Κληρονομιά, οι οποίες, μαζί με το κείμενο της Σύμβασης, αποτελούν το κύριο εργαλείο εργασίας για την Παγκόσμια Κληρονομιά. Μέχρι το 2004, τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς επιλέγονταν με βάση έξι πολιτιστικά και τέσσερα φυσικά κριτήρια, αλλά με την υιοθέτηση των αναθεωρημένων επιχειρησιακών κατευθυντήριων γραμμών για την εφαρμογή της Σύμβασης για την Παγκόσμια Κληρονομιά, υπάρχει μόνο ένα σύνολο δέκα κριτηρίων. Η Επιτροπή επανεξετάζει περιοδικά τα κριτήρια για να διασφαλίσει ότι αντικατοπτρίζουν την εξέλιξη της έννοιας της Παγκόσμιας Κληρονομιάς:

«i) να αποτελεί αριστούργημα της ανθρώπινης δημιουργικής διάνοιας

ii) να επιδεικνύει σημαντικές ανθρώπινες αξίες για μακρά περίοδο χρόνου ή σε μια πολιτιστική περιοχή του κόσμου, σε εξελίξεις στην αρχιτεκτονική ή στην τεχνολογία, τις μνημειακές τέχνες, την πολεοδομία ή τον σχεδιασμό τοπίου

iii) να φέρει μια μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία για κάποια πολιτισμική παράδοση, ζώντα ή εξαφανισμένο πολιτισμό

iv) να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα τύπου κτηρίου, αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου ή τοπίο που απεικονίζει σημαντική ή σημαντικές φάσεις της ανθρώπινης ιστορίας

v) να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα παραδοσιακής ανθρώπινης εγκατάστασης, χερσαίας ή θαλάσσιας χρήσης, αντιπροσωπευτικής πολιτισμού ή πολιτισμών ή ανθρώπινης αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, ιδιαίτερα όταν το τελευταίο έχει γίνει ευάλωτο υπό πίεση ανεπίστροφων αλλαγών

vi) να συνδέεται άμεσα ή διακριτά με γεγονότα ή ζώσες παραδόσεις, με ιδέες ή πίστεις, με καλλιτεχνικά έργα εξέχουσας παγκόσμιας σημασίας»  Επιτροπή θεωρεί ότι το συγκεκριμένο κριτήριο θα πρέπει να χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλα κριτήρια.

vii) να περιέχει εξαιρετικά φυσικά φαινόμενα ή περιοχές εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς και αισθητικής

viii) να είναι ιδιάζοντα παραδείγματα μειζόνων φάσεων της ιστορίας της Γης, του αρχείου της ζωής, σημαντικών εν εξελίξει γεωλογικών διαδικασιών για την ανάπτυξη γλωσσηματικών ή σημαντικών ζωομορφικών ή φυσιογραφικών χαρακτηριστικών

ix) να είναι ιδιάζοντα παραδείγματα σημαντικών εν εξελίξει και ανάπτυξη οικολογικών και βιολογικών διαδικασιών στην εξέλιξη και ανάπτυξη οικοσυστημάτων χερσαίων, γλυκού ύδατος, παράκτιων και θαλασσίων οικοσυστημάτων και κοινοτήτων φυτών και ζώων

x) να περιέχει τα σημαντικότερα φυσικά ενδιαιτήματα συντήρησης της βιοποικιλότητας, να περιλαμβάνει απειλούμενα είδη παγκόσμιας αξίας από την άποψη της επιστήμης ή της συντήρησης του είδους»

Ορισμένα αρχιτεκτονικά παραδείγματα των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO στις χώρες της παρούσας έρευνας είναι: Τα έργα του Jože Plečnik στη Λιουμπλιάνα - Αστικός σχεδιασμός με επίκεντρο τον άνθρωπο (Σλοβενία) (κριτήρια iv)- η Αλάμπρα, το Generalife και το Albayzín, Γρανάδα (Ισπανία) (κριτήρια i, iii, iv)- η Ακρόπολη, Αθήνα (Ελλάδα) (κριτήρια i, ii, iii, iv, vi)- η πόλη Bath, Αγγλία (Ηνωμένο Βασίλειο) (κριτήρια i, ii, iv)- ο καθεδρικός ναός της Κολωνίας (Γερμανία) (κριτήρια i, ii, iv)- το ιστορικό κέντρο της Αβινιόν: Παπικό Παλάτι, Επισκοπικό Σύνολο και Γέφυρα της Αβινιόν (Γαλλία) (κριτήρια i, ii, iv)- οι αρχαιολογικές περιοχές της Πομπηίας, του Ηρακλειδίου και του Torre Annunziata (Ιταλία) (κριτήρια iii, iv, v)- το παλιό χωριό Hollókő και τα περίχωρά του (Ουγγαρία) (κριτήρια v), και το ιστορικό κέντρο της Βαρσοβίας (Πολωνία) (κριτήρια ii, vi)- σπήλαια Škocjan (Σλοβενία) (κριτήρια vii, viii)- Ίμπιζα, βιοποικιλότητα και πολιτισμός (Ισπανία) (κριτήρια ii, iii, iv, ix, x)- St Kilda (Ηνωμένο Βασίλειο) (κριτήρια iii, iv, vii, ix, x).