Rethink Heritage

Międzynarodowa ochrona dziedzictwa architektonicznego jest ustanowiona przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Edukacji, Nauki i Kultury (UNESCO), która jest specjalistycznym organem Organizacji Narodów Zjednoczonych utworzonym w 1945 r. Jego celem jest utrzymanie światowego pokoju i bezpieczeństwa poprzez edukację, naukę i kulturę (http://whc.unesco.org). Jego siedziba znajduje się w Paryżu, a liczba państw członkowskich wynosi obecnie 195, co świadczy o uniwersalności organizacji. Programy UNESCO działają na rzecz osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju, określonych w Programie 2030 i zatwierdzonych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2015 roku. W ujęciu historycznym, działalność UNESCO wskazuje na wielki szacunek dla ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez zastosowanie dwóch mechanizmów regulacyjnych: konwencji ratyfikujących przepisy dla wszystkich krajów oraz zaleceń, które nie mają wartości regulacyjnej, ale służą jako propozycje ochrony kultury i jej dóbr.

Misje UNESCO obejmują promowanie ogólnoświatowej identyfikacji, ochronę oraz zachowanie wszelkiego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, które ma szczególną wartość dla ludzkości. Stało się to inspiracją dla propozycji traktatu międzynarodowego, dla którego decydująca była konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, zatwierdzona przez UNESCO w 1972 roku. Zrodziła się ona ze świadomości narastających zagrożeń dla dziedzictwa, potencjalnie prowadzących do jego całkowitego zaniku. Uznaje ona również, że – biorąc pod uwagę liczbę wymaganych zasobów – ochrona dziedzictwa w skali ogólnokrajowej jest niepełna. Konwencja ta bada dziedzictwo zarówno z perspektywy kultury, jak i natury, odzwierciedlając interakcje między ludźmi a przyrodą oraz potrzebę zachowania równowagi między nimi. Do tej pory 193 kraje ratyfikowały ten dokument, wyrażając dla niego niemal powszechną akceptację. Kraje te uznają zatem, że miejsca znajdujące się na ich terytorium i wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa są częścią dziedzictwa uniwersalnego, które musi być wspólnie chronione i strzeżone przez całą społeczność międzynarodową, bez uszczerbku dla narodowej suwerenności lub własności. UNESCO chroni obecnie dziedzictwo 167 krajów poprzez Listę Światowego Dziedzictwa. Aktywa honorowane jako światowe dziedzictwo są wyrazami uznania dla obiektów o wyjątkowej i uniwersalnej, ogólnoświatowej wartości. Status ten jest przyznawany przez UNESCO, aby ochrona i opieka nad tymi obiektami była uznawana na całym świecie, niezależnie od ich lokalizacji.

Obiekt, aby został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa, musi wykazywać wyjątkową uniwersalność i spełniać co najmniej jedno z kryteriów wyboru ustanowionych przez UNESCO. Istnieje 10 kryteriów wyboru wyszczególnionych w „wytycznych operacyjnych do realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa”, które wraz z tekstem Konwencji stanowią główne narzędzie pracy na rzecz światowego dziedzictwa. Do 2004 r. miejsca światowego dziedzictwa wybierano na podstawie sześciu kryteriów kulturowych i czterech naturalnych, ale po przyjęciu nowych wytycznych operacyjnych do realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa, istnieje tylko jeden zestaw dziesięciu kryteriów. Komitet dokonuje okresowego przeglądu kryteriów, aby upewnić się, że są one zgodne z ewolucją koncepcji światowego dziedzictwa.

Dobro powinno:

I) stanowić wybitne dzieło twórczego geniuszu człowieka; lub
II) ukazywać znaczącą wymianę wartości, zachodzącą w danym okresie czasu lub na danym obszarze kulturowym świata w dziedzinie rozwoju architektury lub techniki, sztuk monumentalnych, urbanistyki lub projektowania krajobrazu; lub 
III) nieść unikalne lub co najmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub cywilizacji wciąż żywej bądź już nieistniejącej; lub
IV) być wybitnym przykładem typu budowli, zespołu architektonicznego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, który ilustruje znaczący(e) etap w historii ludzkości; lub
V) być wybitnym przykładem tradycyjnego osadnictwa, tradycyjnego sposobu użytkowania lądu lub morza, reprezentatywnego dla danej kultury (kultur); lub obrazującym interakcję człowieka ze środowiskiem, szczególnie jeżeli /dane dobro/ stało się podatne na zagrożenia wskutek nieodwracalnych zmian; lub
VI) być powiązane w sposób bezpośredni lub materialny z wydarzeniami lub żywymi tradycjami, ideami, wierzeniami, dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu (Komitet jest zdania, że kryterium to powinno być stosowane na ogół łącznie z innymi kryteriami);

VII) obejmować najbardziej niezwykłe zjawiska przyrodnicze lub obszary o wyjątkowym naturalnym pięknie i znaczeniu estetycznym; lub
VIII) stanowić wyjątkowe przykłady reprezentatywne dla głównych etapów historii Ziemi, włączając świadectwa rozwijającego się na niej życia; trwających procesów geologicznych istotnych w tworzeniu rzeźby terenu, bądź form geomorfologicznych lub fizjograficznych o dużym znaczeniu; lub
IX) stanowić wyjątkowe przykłady reprezentatywne dla trwających procesów ekologicznych i biologicznych istotnych w ewolucji i rozwoju ekosystemów oraz zespołów zwierzęcych i roślinnych lądowych, słodkowodnych, nadbrzeżnych i morskich; lub
X) obejmować siedliska naturalne najbardziej reprezentatywne i najważniejsze dla ochrony in situ różnorodności biologicznej, włączając te, w których występują zagrożone gatunki o wyjątkowej uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki lub ochrony przyrody.

Niektóre architektoniczne przykłady obiektów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w krajach objętych niniejszym badaniem, to: prace Jože Plečnika w Lublanie – Human Centered Urban Design (Słowenia) (kryterium IV); Alhambra, Generalife i Albayzín, Grenada (Hiszpania) (kryteria I, III, IV); Akropol, Ateny (Grecja) (kryteria I, II, III, IV, VI); miasto Bath, Anglia (Wielka Brytania) (kryteria I, II, IV); Katedra w Kolonii (Niemcy) (kryteria I, II, IV); historyczne centrum Awinionu: Pałac Papieski, Zespół Episkopalny i Most Awinioński (Francja) kryteria I, II, IV); obszary archeologiczne Pompei, Herkulanum i Torre Annunziata (Włochy) kryteria III, IV, V); stara wieś Hollókő i jej okolice (Węgry) (kryterium V); oraz historyczne Centrum Warszawy (Polska) (kryterium II, IV); Jaskinie Szkocjańskie (Słowenia) (kryteria VII, VIII); Ibiza, różnorodność biologiczna i kultura (Hiszpania) (kryteria II, III, IV, IX, X); St Kilda (Wielka Brytania) (kryterium III, IV, VII, IX, X).