Rethink Heritage

Jednym z pierwszych wyróżniających się konserwatorów był włoski architekt, Leon Battista Alberti w XV wieku. Bazylika Santa Maria Novella we Florencji, zbudowana na miejscu małego kościoła dominikanów (XIII-XIV w.), miała niedokończoną fasadę, dopóki bogaty kupiec florencki, Giovanni Rucellai, nie sfinansował i nie zlecił prac swojemu ulubionemu architektowi. W ten sposób Leon Battista Alberti stał się odpowiedzialny za dokończenie tej delikatnej, niedokończonej konstrukcji, ściśle przestrzegając geometrycznych proporcji i tworząc elegancką i harmonijną kompozycję serpentyny i marmuru z Carrary. Ten akademicki wyczyn poprzez przywiązanie wartości do wcześniej istniejących elementów, w pełni wykorzystał istniejącą geometrię i kompozycję wykończenia. Alberti „po prostu” uzupełnił elewację zgodnie z klasycznym porządkiem opartym na proporcjach. Aby nadać całości spójność i osiągnąć harmonię, „elewację uzupełniono zgodnie z podstawowym porządkiem opartym na proporcjach. [Alberti] zastosował kamienne inkrustacje, aby ujednolicić całość, tworząc harmonię między oryginalnymi elementami gotyckimi a nowymi, jednocześnie oddając hołd toskańskiej tradycji budowlanej”.

W XVI wieku inny pionier, Andrea Palladio, był oficjalnym architektem dzieł Republiki Weneckiej. Pracował głównie w mieście Vicenza i w jego okolicach, w tym w tamtejszej Bazylice. W tamtym czasie praca ta była uważana za renowację na pełną skalę – z dwukondygnacyjną loggią otaczającą dawny Palazzo della Ragione w Vicenzy jako nowym ogrodzeniem konstrukcyjnym. Ta dwukondygnacyjna kompozycja bardzo skorzystała na weneckich oknach (znanych również jako motyw Palladia), które łączą centralny łuk z dwoma poziomymi elementami – opaskami po obu jego stronach. Kolumny fasady podtrzymujące poszczególne łuki zostały zdwojone w kierunku wnętrza, przekształcając łuk w cienkie sklepienie kolebkowe, tworzące fantastycznie odnowioną scenerię miejską, nową powłokę dla średniowiecznych budynków, całkowicie zgodną z Piazza dei Signori i renesansowym miastem. Doskonałość tego rozwiązania architektonicznego, z punktu widzenia zarządzania dziedzictwem, leży w strategii, w której Palladio zaprojektował otwory w fasadzie – zgodnie z istniejącym planem pierwotnego pałacu i z poszanowaniem dla niego, chociaż mogło to spowodować nierówne wymiary poziome okien, w wyniku czego mogłyby pojawić się różne wysokości łuków lub łuki paraboliczne o tej samej wysokości. Pomimo tego zagrożenia fasada wygląda harmonijnie i symetrycznie, ponieważ środkowe, wielkie okna z motywem Palladia, mają równe wymiary na całej fasadzie, podczas gdy różnice w szerokości są symetrycznie częścią opasek znajdujących się po bokach tych wielkich łukowatych otworów.

Innym prekursorem tej dyscypliny był w XVII wieku Francesco Borromini. Pracując nad projektem dla Oratorio dei Filippini w Rzymie, Borromini zastosował zasady konstrukcyjne i typologiczne, które znacznie różniły się od prostych linii pierwotnego klasztoru. Zbiorcze przestrzenie sali lekcyjnych były wykorzystywane do interpretacji oratorium dramatycznego i muzycznego. Przestrzenie służące jako prywatne rezydencje były skromne i przytulne, zorganizowane wokół wewnętrznych dziedzińców, zaprojektowanych jak małe miasta idealne. Całość dopełniła jedna z pierwszych barokowych fasad, respektująca bryły i płaszczyzny pierwotnego kościoła, a jednocześnie odróżniająca się od nich prostym kontrapunktem form wklęsłych i wypukłych. To skromne rozwiązanie świadczy o wielkim szacunku dla starszego sąsiadującego budynku, stanowiąc użyteczny przykład dla wszelkich późniejszych zabudów, znajdujących się w sąsiedztwie zabytków i wszelkich elewacji o znaczeniu historycznym.

W XVIII wieku, po szaleńczej działalności wykopaliskowej na Palatio w Rzymie (1729), w Villa Adriana w Tivoli (od 1734) oraz rzymskich miastach Paestum (1746), Pompejach (1748) i Herkulanum (1750), wzmocniono koncepcję lokalnych antyków i poszukiwania tożsamości narodowej. Nastąpiło więc stopniowe dookreślenie wytycznych i działań sprzyjających konserwacji archeologicznej – tu warto zwrócić uwagę na szczególną rolę dwóch rzymskich architektów, Rafaela Sterna i Giuseppe Valadiera, działających w pierwszej połowie XIX wieku.

Analiza przypadku rzymskiego Koloseum podkreśla dwie interwencje, które rozwiązują główny problem strukturalny, zapobiegając zawaleniu się kilku skrzydeł Koloseum po latach opuszczenia, grabieży i trzęsieniach ziemi.

W rozwiązaniu Rafaela Sterna (1807) łuki na skrzydle w kierunku Lateranu zostały skonsolidowane prostą abstrakcyjną przyporą. Ta interwencja pozwoliła na zachowanie autentyczności Koloseum (Amfiteatr Flawiuszów) poprzez stworzenie formalnego i materialnego kontrastu między nowymi i istniejącymi projektami, przy jednoczesnym zatrzymaniu degradacji, zamurowaniu fragmentów będących w złym stanie oraz dodaniu prostszych faktur i detali w nowe wykończenia. Ponadto druga interwencja, przeprowadzona przez architekta Giuseppe Valadiera (1826) w innej, słabej części konstrukcji, rozwiązała problem konstrukcyjny poprzez przywrócenie niektórych abstrakcyjnych łuków, w celu stworzenia ciągłość między nowymi i istniejącymi projektami. Te dwa działania Sterna i Valadiera stanowiły nowe pragmatyczne podejście: ustanowienie rozróżnienia między dodatkami a oryginalnymi częściami, w celu stworzenia dialogu między nimi, a jednocześnie uwzględnienie rozpoznawalnych uproszczeń i kontrastów, zmian uważanych za istotne od XX wieku.