WSTĘP
Dziedzictwo jest często bezbronne wobec braku instrumentów prawnych służących jego odpowiedniej ochronie i zarządzaniu nim. Większość narzędzi prawnych służących ochronie dziedzictwa danego kraju – z nielicznymi wyjątkami – pojawiła się po raz pierwszy w XIX wieku, co zbiegło się ze zwiększonym zainteresowaniem społecznym różnymi aspektami dziedzictwa, zwłaszcza monumentami, ale i innymi, odwołującymi się do tożsamości lub osobistej historii danego ludu. Po drugiej wojnie światowej powołano ponadnarodowe organy zajmujące się rozpoznawaniem, zarządzaniem i ochroną dziedzictwa, wzmacniając jednocześnie poczucie odpowiedzialności za najbardziej ikoniczne i reprezentatywne przejawy ludzkiego dziedzictwa na świecie. Dominujące znaczenie miało powstanie UNESCO i ICOMOS, a także kilka uznanych na arenie międzynarodowej strategii ochrony dziedzictwa, np. strategia na rzecz dziedzictwa kulturowego XXI wieku, ustanowiona przez Radę Europy.
W niniejszym rozdziale zaproponowano analizę złożonej, heterogenicznej mozaiki instrumentów prawnych oraz studium porównawcze o charakterze interdyscyplinarnym, nad różnymi przepisami obowiązującymi w wybranych krajach europejskich, w tym w Wielkiej Brytanii, na Węgrzech, w Polsce, Słowenii, Grecji, Włoszech, Francji, Hiszpanii i Niemczech. Dla celów tego porównania warto również wymienić wspólną, europejską podstawę prawną łączącą wszystkie te kraje ustawami i artykułami akceptowanymi przez całą Unię Europejską:
● Traktat Lizboński, art. 167 jest poświęcony dziedzictwu kulturowemu
● Zalecenie Komisji dla państw członkowskich w sprawie ochrony dziedzictwa architektonicznego i naturalnego z dnia 20 grudnia 1974 r. (OJ L 21,28.1.1975, p. 22-23, s. 22–23) 31975H0065
● Konkluzje Rady z dnia 17 czerwca 1994 r. w sprawie opracowania wspólnotowego planu działania dla sektora dziedzictwa kulturowego (OJ C 235,23.8.1994, p. 1-1) 31994Y0823(01)
● Uchwała Rady z dnia 12 lutego 2001 r. w sprawie jakości architektonicznej w środowisku miejskim i wiejskim (OJ C 73,6.3.2001, p. 6-7) 32001G0306(03)
● Decyzja Rady w sprawie ustaleń praktycznych i proceduralnych dotyczących mianowania przez Radę czterech członków panelu europejskiego utworzonego na potrzeby działania Unii Europejskiej na rzecz Znaku Dziedzictwa Europejskiego z dnia 1 grudnia 2011 r. (OJ L 330,14.12.2011, p. 23-24) 32011D0831
● Decyzja Parlamentu Europejskiego I Rady nr 1194/2011/UE z dnia 16 listopada 2011 r. ustanawiająca działanie Unii Europejskiej na rzecz Znaku Dziedzictwa Europejskiego (Dz.U. L 303 z 22.11.2011, s. 1–9) 32011D1194
● Uchwała ministrów właściwych do spraw kultury zebranych w Radzie, z dnia 17 lutego 1986 r. w sprawie ustanowienia transnarodowych szlaków kulturowych (Dz.U. C 44 z 26.2.1986, s. 2-2) 41986X0226
● Uchwała ministrów właściwych do spraw kultury zebranych w Radzie z dnia 13 listopada 1986 r. w sprawie konserwacji przedmiotów i dzieł sztuki (Dz.U. C 320 z 13.12.1986, s. 3-3) 41986X1213(02)
Również, jako punkt wyjścia, umieszczono poniżej listę głównych praw dotyczących dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków, obowiązujących w badanych krajach na poziomie krajowym:
● Wielka Brytania – ustawa o dziedzictwie narodowym (1983, zmieniona w 2002)
● Francja - Loi du 10 juillet 2000 relative à la protection des trésors nationaux
● Hiszpania - Ley 16/1985, de 25 de Junio, del Patrimonio Histórico Español
● Węgry - ustawa LXIV z 2001 r. o ochronie dziedzictwa kulturowego
● Włochy - Kodeks dziedzictwa kulturowego i krajobrazu (D.Lgs. 2212004 nr 42)
● Polska - Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
● Grecja - 3028/2002, „W sprawie ochrony antyków i dziedzictwa kulturowego ogólnie”
● Niemcy – inne ustawy dla każdego regionu (landu)
● Słowenia - 2008. Ustawa o ochronie dziedzictwa kulturowego
„RÓŻNE” KRAJE – „RÓŻNE” INSTRUMENTY PRAWNE
Rada Europy, utworzona na mocy Traktatu Londyńskiego z 5 maja 1949 r., jest międzynarodową organizacją, mającą na celu wspieranie wspólnej przestrzeni politycznej i prawnej w Europie we współpracy z europejskimi państwami członkowskimi. Rada Europy ustanowiła Europejską Sieć Informacji o Dziedzictwie Kulturowym, która obejmuje europejskie administracje publiczne odpowiedzialne za politykę, współpracę i strategie dotyczące dziedzictwa kulturowego. W ten sposób powstała jedna sieć z wyznaczonymi przez odpowiednich ministrów krajowymi koordynatorami, których celem jest dzielenie się, wymiana i analiza informacji na temat dziedzictwa kulturowego, eksplorowanie tematów i obszarów, które dotyczą aktualnych wyzwań i problemów w tym sektorze. Istnieje również publiczna baza danych zawierająca wkład krajowych koordynatorów. Zawiera ona spis europejskich strategii (dla 38 państw członkowskich Rady Europy). Jest on dostępny pod poniższym linkiem:
https://www.coe.int/en/web/herein-system/country-profiles
Zarządzanie i ochrona — scentralizowane lub zdecentralizowane
Po dokonaniu przeglądu danych (zawartych na stronie internetowej Rady Europy) dotyczących organizacji kompetencji w różnych analizowanych krajach, struktury kompetencji zostały podzielone na dwie wyraźne podgrupy: podczas gdy kraje zróżnicowane geograficznie, kulturowo i gospodarczo ostatecznie proponują bardziej federalne i zdecentralizowane polityki, to pozostałe opowiadają się za bardziej scentralizowanymi systemami ochrony dziedzictwa.
Pierwsza grupa obejmuje Francję, Hiszpanię, Grecję, Włochy i Niemcy. W przypadku tych krajów – chociaż niektóre kompetencje w zakresie zarządzania dziedzictwem i jego ochrony pozostają na poziomie krajowym – istnieje wyraźny transfer kompetencji na różnych poziomach (generalnie – regionalnym, ale w niektórych przypadkach – lokalnym), uwzględniających zróżnicowaną i złożoną tożsamość różnych regionów. Zaletą systemów zdecentralizowanych jest ich zdolność wpływu na więcej poziomów dziedzictwa, co prawdopodobnie wpływa na wzmocnienie pozycji społeczności bardziej wrażliwych (np. mniejszości lub mieszkańców biedniejszych regionów wiejskich). Systemy legislacyjne tego typu potwierdzają historyczno-kulturową, gospodarczą i społeczną osobowość danego obszaru, co z kolei może przynieść korzyści niektórym, szczególnie narażonym i odległym zasobom dziedzictwa. System ten jest jednak zagrożony negatywnymi skutkami, wynikającymi z różnic między strategiami regionalnymi i lokalnymi. Mogą one doprowadzić do niepowodzenia ochrony dziedzictwa na obszarach zagrożonych na przykład eksploatacją turystyczną czy spekulacją na rynku nieruchomości. Zdecentralizowany system stwarza zatem możliwości dla kreowania regionów lub społeczności o doskonałej polityce ochrony, ale również takich, które są bardziej ograniczone. Wymaga to dodatkowego wysiłku w zakresie koordynacji i ujednolicenia polityki, co może mieć kluczowe znaczenie w krajach posiadających wiele organów regionalnych.
Co za tym idzie – zaletą systemów scentralizowanych jest możliwość zagwarantowania jednolitych systemów ochrony dziedzictwa, które jednak w mniejszym stopniu przenikają do różnych regionów. Do państw, których kompetencje dotyczące ochrony dziedzictwa mają charakter scentralizowany (choć są zazwyczaj wspierane również lokalnie), należą Wielka Brytania, Węgry, Polska i Słowenia. Państwa posiadające możliwość wprowadzania regulacji prawnych na poziomach niższych niż państwowy, mogą zagwarantować bardziej systemowe ustawodawstwo. Zgodnie z takim scenariuszem, akty prawne współistnieją na dwóch poziomach: „regionalnym” i „wspólnym” – ogólnopaństwowym. Systemy te zakładają „pionowy” podział kompetencji legislacyjnych na poziomie krajowym i „poziomy”, pomiędzy mniejszymi organami. Takie rozwiązanie pomaga zapobiegać presji na państwo, a jednocześnie zmniejsza koszty podejmowania decyzji w zakresie dziedzictwa.
Na kolejnych stronach przyjrzymy się skutecznemu wkładowi legislacyjnemu organizacji międzynarodowych (UNESCO i ICOMOS) i ocenimy systemy prawne dziedzictwa kulturowego wybranych krajów europejskich; najpierw zajmując się systemami scentralizowanymi, a następnie zdecentralizowanymi.
Dziedzictwo jest często bezbronne wobec braku instrumentów prawnych służących jego odpowiedniej ochronie i zarządzaniu nim. Większość narzędzi prawnych służących ochronie dziedzictwa danego kraju – z nielicznymi wyjątkami – pojawiła się po raz pierwszy w XIX wieku, co zbiegło się ze zwiększonym zainteresowaniem społecznym różnymi aspektami dziedzictwa, zwłaszcza monumentami, ale i innymi, odwołującymi się do tożsamości lub osobistej historii danego ludu. Po drugiej wojnie światowej powołano ponadnarodowe organy zajmujące się rozpoznawaniem, zarządzaniem i ochroną dziedzictwa, wzmacniając jednocześnie poczucie odpowiedzialności za najbardziej ikoniczne i reprezentatywne przejawy ludzkiego dziedzictwa na świecie. Dominujące znaczenie miało powstanie UNESCO i ICOMOS, a także kilka uznanych na arenie międzynarodowej strategii ochrony dziedzictwa, np. strategia na rzecz dziedzictwa kulturowego XXI wieku, ustanowiona przez Radę Europy.
W niniejszym rozdziale zaproponowano analizę złożonej, heterogenicznej mozaiki instrumentów prawnych oraz studium porównawcze o charakterze interdyscyplinarnym, nad różnymi przepisami obowiązującymi w wybranych krajach europejskich, w tym w Wielkiej Brytanii, na Węgrzech, w Polsce, Słowenii, Grecji, Włoszech, Francji, Hiszpanii i Niemczech. Dla celów tego porównania warto również wymienić wspólną, europejską podstawę prawną łączącą wszystkie te kraje ustawami i artykułami akceptowanymi przez całą Unię Europejską:
● Traktat Lizboński, art. 167 jest poświęcony dziedzictwu kulturowemu
● Zalecenie Komisji dla państw członkowskich w sprawie ochrony dziedzictwa architektonicznego i naturalnego z dnia 20 grudnia 1974 r. (OJ L 21,28.1.1975, p. 22-23, s. 22–23) 31975H0065
● Konkluzje Rady z dnia 17 czerwca 1994 r. w sprawie opracowania wspólnotowego planu działania dla sektora dziedzictwa kulturowego (OJ C 235,23.8.1994, p. 1-1) 31994Y0823(01)
● Uchwała Rady z dnia 12 lutego 2001 r. w sprawie jakości architektonicznej w środowisku miejskim i wiejskim (OJ C 73,6.3.2001, p. 6-7) 32001G0306(03)
● Decyzja Rady w sprawie ustaleń praktycznych i proceduralnych dotyczących mianowania przez Radę czterech członków panelu europejskiego utworzonego na potrzeby działania Unii Europejskiej na rzecz Znaku Dziedzictwa Europejskiego z dnia 1 grudnia 2011 r. (OJ L 330,14.12.2011, p. 23-24) 32011D0831
● Decyzja Parlamentu Europejskiego I Rady nr 1194/2011/UE z dnia 16 listopada 2011 r. ustanawiająca działanie Unii Europejskiej na rzecz Znaku Dziedzictwa Europejskiego (Dz.U. L 303 z 22.11.2011, s. 1–9) 32011D1194
● Uchwała ministrów właściwych do spraw kultury zebranych w Radzie, z dnia 17 lutego 1986 r. w sprawie ustanowienia transnarodowych szlaków kulturowych (Dz.U. C 44 z 26.2.1986, s. 2-2) 41986X0226
● Uchwała ministrów właściwych do spraw kultury zebranych w Radzie z dnia 13 listopada 1986 r. w sprawie konserwacji przedmiotów i dzieł sztuki (Dz.U. C 320 z 13.12.1986, s. 3-3) 41986X1213(02)
Również, jako punkt wyjścia, umieszczono poniżej listę głównych praw dotyczących dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków, obowiązujących w badanych krajach na poziomie krajowym:
● Wielka Brytania – ustawa o dziedzictwie narodowym (1983, zmieniona w 2002)
● Francja - Loi du 10 juillet 2000 relative à la protection des trésors nationaux
● Hiszpania - Ley 16/1985, de 25 de Junio, del Patrimonio Histórico Español
● Węgry - ustawa LXIV z 2001 r. o ochronie dziedzictwa kulturowego
● Włochy - Kodeks dziedzictwa kulturowego i krajobrazu (D.Lgs. 2212004 nr 42)
● Polska - Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
● Grecja - 3028/2002, „W sprawie ochrony antyków i dziedzictwa kulturowego ogólnie”
● Niemcy – inne ustawy dla każdego regionu (landu)
● Słowenia - 2008. Ustawa o ochronie dziedzictwa kulturowego
„RÓŻNE” KRAJE – „RÓŻNE” INSTRUMENTY PRAWNE
Rada Europy, utworzona na mocy Traktatu Londyńskiego z 5 maja 1949 r., jest międzynarodową organizacją, mającą na celu wspieranie wspólnej przestrzeni politycznej i prawnej w Europie we współpracy z europejskimi państwami członkowskimi. Rada Europy ustanowiła Europejską Sieć Informacji o Dziedzictwie Kulturowym, która obejmuje europejskie administracje publiczne odpowiedzialne za politykę, współpracę i strategie dotyczące dziedzictwa kulturowego. W ten sposób powstała jedna sieć z wyznaczonymi przez odpowiednich ministrów krajowymi koordynatorami, których celem jest dzielenie się, wymiana i analiza informacji na temat dziedzictwa kulturowego, eksplorowanie tematów i obszarów, które dotyczą aktualnych wyzwań i problemów w tym sektorze. Istnieje również publiczna baza danych zawierająca wkład krajowych koordynatorów. Zawiera ona spis europejskich strategii (dla 38 państw członkowskich Rady Europy). Jest on dostępny pod poniższym linkiem:
https://www.coe.int/en/web/herein-system/country-profiles
Zarządzanie i ochrona — scentralizowane lub zdecentralizowane
Po dokonaniu przeglądu danych (zawartych na stronie internetowej Rady Europy) dotyczących organizacji kompetencji w różnych analizowanych krajach, struktury kompetencji zostały podzielone na dwie wyraźne podgrupy: podczas gdy kraje zróżnicowane geograficznie, kulturowo i gospodarczo ostatecznie proponują bardziej federalne i zdecentralizowane polityki, to pozostałe opowiadają się za bardziej scentralizowanymi systemami ochrony dziedzictwa.
Pierwsza grupa obejmuje Francję, Hiszpanię, Grecję, Włochy i Niemcy. W przypadku tych krajów – chociaż niektóre kompetencje w zakresie zarządzania dziedzictwem i jego ochrony pozostają na poziomie krajowym – istnieje wyraźny transfer kompetencji na różnych poziomach (generalnie – regionalnym, ale w niektórych przypadkach – lokalnym), uwzględniających zróżnicowaną i złożoną tożsamość różnych regionów. Zaletą systemów zdecentralizowanych jest ich zdolność wpływu na więcej poziomów dziedzictwa, co prawdopodobnie wpływa na wzmocnienie pozycji społeczności bardziej wrażliwych (np. mniejszości lub mieszkańców biedniejszych regionów wiejskich). Systemy legislacyjne tego typu potwierdzają historyczno-kulturową, gospodarczą i społeczną osobowość danego obszaru, co z kolei może przynieść korzyści niektórym, szczególnie narażonym i odległym zasobom dziedzictwa. System ten jest jednak zagrożony negatywnymi skutkami, wynikającymi z różnic między strategiami regionalnymi i lokalnymi. Mogą one doprowadzić do niepowodzenia ochrony dziedzictwa na obszarach zagrożonych na przykład eksploatacją turystyczną czy spekulacją na rynku nieruchomości. Zdecentralizowany system stwarza zatem możliwości dla kreowania regionów lub społeczności o doskonałej polityce ochrony, ale również takich, które są bardziej ograniczone. Wymaga to dodatkowego wysiłku w zakresie koordynacji i ujednolicenia polityki, co może mieć kluczowe znaczenie w krajach posiadających wiele organów regionalnych.
Co za tym idzie – zaletą systemów scentralizowanych jest możliwość zagwarantowania jednolitych systemów ochrony dziedzictwa, które jednak w mniejszym stopniu przenikają do różnych regionów. Do państw, których kompetencje dotyczące ochrony dziedzictwa mają charakter scentralizowany (choć są zazwyczaj wspierane również lokalnie), należą Wielka Brytania, Węgry, Polska i Słowenia. Państwa posiadające możliwość wprowadzania regulacji prawnych na poziomach niższych niż państwowy, mogą zagwarantować bardziej systemowe ustawodawstwo. Zgodnie z takim scenariuszem, akty prawne współistnieją na dwóch poziomach: „regionalnym” i „wspólnym” – ogólnopaństwowym. Systemy te zakładają „pionowy” podział kompetencji legislacyjnych na poziomie krajowym i „poziomy”, pomiędzy mniejszymi organami. Takie rozwiązanie pomaga zapobiegać presji na państwo, a jednocześnie zmniejsza koszty podejmowania decyzji w zakresie dziedzictwa.
Na kolejnych stronach przyjrzymy się skutecznemu wkładowi legislacyjnemu organizacji międzynarodowych (UNESCO i ICOMOS) i ocenimy systemy prawne dziedzictwa kulturowego wybranych krajów europejskich; najpierw zajmując się systemami scentralizowanymi, a następnie zdecentralizowanymi.
Dziedzictwo jest często bezbronne wobec braku instrumentów prawnych służących jego odpowiedniej ochronie i zarządzaniu nim. Większość narzędzi prawnych służących ochronie dziedzictwa danego kraju – z nielicznymi wyjątkami – pojawiła się po raz pierwszy w XIX wieku, co zbiegło się ze zwiększonym zainteresowaniem społecznym różnymi aspektami dziedzictwa, zwłaszcza monumentami, ale i innymi, odwołującymi się do tożsamości lub osobistej historii danego ludu. Po drugiej wojnie światowej powołano ponadnarodowe organy zajmujące się rozpoznawaniem, zarządzaniem i ochroną dziedzictwa, wzmacniając jednocześnie poczucie odpowiedzialności za najbardziej ikoniczne i reprezentatywne przejawy ludzkiego dziedzictwa na świecie. Dominujące znaczenie miało powstanie UNESCO i ICOMOS, a także kilka uznanych na arenie międzynarodowej strategii ochrony dziedzictwa, np. strategia na rzecz dziedzictwa kulturowego XXI wieku, ustanowiona przez Radę Europy.
W niniejszym rozdziale zaproponowano analizę złożonej, heterogenicznej mozaiki instrumentów prawnych oraz studium porównawcze o charakterze interdyscyplinarnym, nad różnymi przepisami obowiązującymi w wybranych krajach europejskich, w tym w Wielkiej Brytanii, na Węgrzech, w Polsce, Słowenii, Grecji, Włoszech, Francji, Hiszpanii i Niemczech. Dla celów tego porównania warto również wymienić wspólną, europejską podstawę prawną łączącą wszystkie te kraje ustawami i artykułami akceptowanymi przez całą Unię Europejską:
● Traktat Lizboński, art. 167 jest poświęcony dziedzictwu kulturowemu
● Zalecenie Komisji dla państw członkowskich w sprawie ochrony dziedzictwa architektonicznego i naturalnego z dnia 20 grudnia 1974 r. (OJ L 21,28.1.1975, p. 22-23, s. 22–23) 31975H0065
● Konkluzje Rady z dnia 17 czerwca 1994 r. w sprawie opracowania wspólnotowego planu działania dla sektora dziedzictwa kulturowego (OJ C 235,23.8.1994, p. 1-1) 31994Y0823(01)
● Uchwała Rady z dnia 12 lutego 2001 r. w sprawie jakości architektonicznej w środowisku miejskim i wiejskim (OJ C 73,6.3.2001, p. 6-7) 32001G0306(03)
● Decyzja Rady w sprawie ustaleń praktycznych i proceduralnych dotyczących mianowania przez Radę czterech członków panelu europejskiego utworzonego na potrzeby działania Unii Europejskiej na rzecz Znaku Dziedzictwa Europejskiego z dnia 1 grudnia 2011 r. (OJ L 330,14.12.2011, p. 23-24) 32011D0831
● Decyzja Parlamentu Europejskiego I Rady nr 1194/2011/UE z dnia 16 listopada 2011 r. ustanawiająca działanie Unii Europejskiej na rzecz Znaku Dziedzictwa Europejskiego (Dz.U. L 303 z 22.11.2011, s. 1–9) 32011D1194
● Uchwała ministrów właściwych do spraw kultury zebranych w Radzie, z dnia 17 lutego 1986 r. w sprawie ustanowienia transnarodowych szlaków kulturowych (Dz.U. C 44 z 26.2.1986, s. 2-2) 41986X0226
● Uchwała ministrów właściwych do spraw kultury zebranych w Radzie z dnia 13 listopada 1986 r. w sprawie konserwacji przedmiotów i dzieł sztuki (Dz.U. C 320 z 13.12.1986, s. 3-3) 41986X1213(02)
Również, jako punkt wyjścia, umieszczono poniżej listę głównych praw dotyczących dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków, obowiązujących w badanych krajach na poziomie krajowym:
● Wielka Brytania – ustawa o dziedzictwie narodowym (1983, zmieniona w 2002)
● Francja - Loi du 10 juillet 2000 relative à la protection des trésors nationaux
● Hiszpania - Ley 16/1985, de 25 de Junio, del Patrimonio Histórico Español
● Węgry - ustawa LXIV z 2001 r. o ochronie dziedzictwa kulturowego
● Włochy - Kodeks dziedzictwa kulturowego i krajobrazu (D.Lgs. 2212004 nr 42)
● Polska - Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
● Grecja - 3028/2002, „W sprawie ochrony antyków i dziedzictwa kulturowego ogólnie”
● Niemcy – inne ustawy dla każdego regionu (landu)
● Słowenia - 2008. Ustawa o ochronie dziedzictwa kulturowego
„RÓŻNE” KRAJE – „RÓŻNE” INSTRUMENTY PRAWNE
Rada Europy, utworzona na mocy Traktatu Londyńskiego z 5 maja 1949 r., jest międzynarodową organizacją, mającą na celu wspieranie wspólnej przestrzeni politycznej i prawnej w Europie we współpracy z europejskimi państwami członkowskimi. Rada Europy ustanowiła Europejską Sieć Informacji o Dziedzictwie Kulturowym, która obejmuje europejskie administracje publiczne odpowiedzialne za politykę, współpracę i strategie dotyczące dziedzictwa kulturowego. W ten sposób powstała jedna sieć z wyznaczonymi przez odpowiednich ministrów krajowymi koordynatorami, których celem jest dzielenie się, wymiana i analiza informacji na temat dziedzictwa kulturowego, eksplorowanie tematów i obszarów, które dotyczą aktualnych wyzwań i problemów w tym sektorze. Istnieje również publiczna baza danych zawierająca wkład krajowych koordynatorów. Zawiera ona spis europejskich strategii (dla 38 państw członkowskich Rady Europy). Jest on dostępny pod poniższym linkiem:
https://www.coe.int/en/web/herein-system/country-profiles
Zarządzanie i ochrona — scentralizowane lub zdecentralizowane
Po dokonaniu przeglądu danych (zawartych na stronie internetowej Rady Europy) dotyczących organizacji kompetencji w różnych analizowanych krajach, struktury kompetencji zostały podzielone na dwie wyraźne podgrupy: podczas gdy kraje zróżnicowane geograficznie, kulturowo i gospodarczo ostatecznie proponują bardziej federalne i zdecentralizowane polityki, to pozostałe opowiadają się za bardziej scentralizowanymi systemami ochrony dziedzictwa.
Pierwsza grupa obejmuje Francję, Hiszpanię, Grecję, Włochy i Niemcy. W przypadku tych krajów – chociaż niektóre kompetencje w zakresie zarządzania dziedzictwem i jego ochrony pozostają na poziomie krajowym – istnieje wyraźny transfer kompetencji na różnych poziomach (generalnie – regionalnym, ale w niektórych przypadkach – lokalnym), uwzględniających zróżnicowaną i złożoną tożsamość różnych regionów. Zaletą systemów zdecentralizowanych jest ich zdolność wpływu na więcej poziomów dziedzictwa, co prawdopodobnie wpływa na wzmocnienie pozycji społeczności bardziej wrażliwych (np. mniejszości lub mieszkańców biedniejszych regionów wiejskich). Systemy legislacyjne tego typu potwierdzają historyczno-kulturową, gospodarczą i społeczną osobowość danego obszaru, co z kolei może przynieść korzyści niektórym, szczególnie narażonym i odległym zasobom dziedzictwa. System ten jest jednak zagrożony negatywnymi skutkami, wynikającymi z różnic między strategiami regionalnymi i lokalnymi. Mogą one doprowadzić do niepowodzenia ochrony dziedzictwa na obszarach zagrożonych na przykład eksploatacją turystyczną czy spekulacją na rynku nieruchomości. Zdecentralizowany system stwarza zatem możliwości dla kreowania regionów lub społeczności o doskonałej polityce ochrony, ale również takich, które są bardziej ograniczone. Wymaga to dodatkowego wysiłku w zakresie koordynacji i ujednolicenia polityki, co może mieć kluczowe znaczenie w krajach posiadających wiele organów regionalnych.
Co za tym idzie – zaletą systemów scentralizowanych jest możliwość zagwarantowania jednolitych systemów ochrony dziedzictwa, które jednak w mniejszym stopniu przenikają do różnych regionów. Do państw, których kompetencje dotyczące ochrony dziedzictwa mają charakter scentralizowany (choć są zazwyczaj wspierane również lokalnie), należą Wielka Brytania, Węgry, Polska i Słowenia. Państwa posiadające możliwość wprowadzania regulacji prawnych na poziomach niższych niż państwowy, mogą zagwarantować bardziej systemowe ustawodawstwo. Zgodnie z takim scenariuszem, akty prawne współistnieją na dwóch poziomach: „regionalnym” i „wspólnym” – ogólnopaństwowym. Systemy te zakładają „pionowy” podział kompetencji legislacyjnych na poziomie krajowym i „poziomy”, pomiędzy mniejszymi organami. Takie rozwiązanie pomaga zapobiegać presji na państwo, a jednocześnie zmniejsza koszty podejmowania decyzji w zakresie dziedzictwa.
Na kolejnych stronach przyjrzymy się skutecznemu wkładowi legislacyjnemu organizacji międzynarodowych (UNESCO i ICOMOS) i ocenimy systemy prawne dziedzictwa kulturowego wybranych krajów europejskich; najpierw zajmując się systemami scentralizowanymi, a następnie zdecentralizowanymi.