POKRYCIE DACHOWE
Drewno jest istotną częścią konstrukcji domu. Dach to górna część budynku, chroniąca przed prawie wszystkimi warunkami atmosferycznymi: wodą (deszcz, śnieg), wiatrem i upałem, a także przed innymi zjawiskami fizycznymi. Dach posiada konstrukcję oraz materiał pokryciowy. Niektóre konstrukcje nośne są wyjątkowo ciężkie ze względu na ich rozpiętość. Konstrukcja dachu może być prosta lub podwójna. W przypadku większych rozpiętości i cięższego materiału konstrukcja jest podwojona: krokwie główne podtrzymują poziomą belkę górną, a krokwie drugorzędne rozciągają się od tej belki do belek okapowych. Krokwie można wiązać za pomocą ściągu, który je łączy i tworzy trójkąt. Jest to bardzo stabilna konstrukcja. Najciekawsze są konstrukcje dachów krytych strzechą w rejonach wietrznych, gdzie konstrukcje siodłowe są elastyczne. Przy ekstremalnych wiatrach (na przykład bora w regionach krasowych) dach wygina się i wraca do pierwotnej pozycji po osłabnięciu wiatru. Dach może być jednostronny (np. dach skośny), najczęściej jest to dach dwuspadowy, ale może też mieć naroża lub szczyty otwarte. Nachylenie dachów zależy od materiału pokrycia i warunków klimatycznych. Nachylenie powyżej 45 stopni jest odpowiednie dla krajów z dużą ilością opadów; na ogół stosuje się nachylenie jeden do jednego (45 stopni) – ze strzechą lub drewnianymi deskami. Łagodne spadki można wykonać z materiałów, które pozwalają na stałe łączenie – najczęściej z blachy, którą można wygiąć.
Kamień może być wykorzystany nie tylko jako materiał na pokrycia dachowe, ale także jako materiał konstrukcyjny. Najprostszym systemem samonośnym wykonanym w kamieniu jest wspornik, ale jest on rzadziej stosowany ze względu na krótkie rozpiętości – z wyjątkiem historycznych grobowców i obiektów pasterskich. Dach kamienny składa się z cienkich płaskich płyt kamiennych, łupków, połączonych ze sobą trzecim elementem, pokrywającym oba; najskuteczniej w stosunku jeden do jednego, czyli pod kątem 45 stopni. Dachy kamienne są dziś drogie, a biorąc pod uwagę trudności techniczne, są rzadziej używane. W przeszłości była to jedyna możliwość wykorzystywana w regionach zasobnych w kamień.
Dach kryty strzechą: słoma i trzcina to najbardziej naturalne materiały stosowane jako pokrycie dachów. Słoma składa się z łodyg zbóż i jest materiałem bardziej miękkim, o mniejszym profilu, podczas gdy trzcina ma grubsze źdźbła. Słoma ma dłuższą żywotność, ze względu na wolniejszy wzrost w suchych miejscach; trzciny potrzebują dużo wody i szybciej dojrzewają, ale ich żywotność na dachu jest krótsza niż słomy. Snopy są wiązane na poziomych listwach i wyrównywane drewnianymi narzędziami. Kłosy zbóż są skierowane w dół, co pomaga spowolnić suszenie słomy. Gałązki wierzby służą jako wiązania do listew. Słomę zbożową stosuje się na cały dach, z wyjątkiem szczytu, na który ze względu na jego długość, należy użyć słomy żytniej.
Drewniane deski i gonty mogą być stosowane tam, gdzie drewno jest dostępne. Drewno to doskonały materiał nie tylko do konstrukcji, ale również do wypełnienia i pokrycia.
Problem z deskami polega na ich wypaczaniu podczas procesu suszenia. Może to być również główny problem w pokryciach dachowych.
Profile łączone są w konstrukcje. Połączenia wymagają tymczasowego wzmocnienia – do momentu wygięcia drewna wzdłużnego. Konstrukcje na skutek zginania są znacznie mocniejsze.
Gont powstaje z drewna łupanego i występuje w kilku wariantach. W Słowenii występują dwa rodzaje: w regionie Gorenjska jest dzielony jako element o długości od 1,2 do 1,5 metra i grubości centymetra. Gonty te układane są w dwóch warstwach, zachodzących na siebie w połowie (Juvanec, Zupančič 2014). Gont karyncki jest mniejszy, do 90 cm długości, 10 szerokości i do centymetra grubości, układany na dachu w dwóch, czasem trzech warstwach w jodełkę. W słowackich górach można znaleźć ciosane gonty z rowkami.
Gonty i deski powstają z różnych rodzajów drewna mających podobne zastosowanie. Gonty stanowią część starszego i bardziej prymitywnego systemu, w którym pień jest rozłupywany siekierą. Deska jest piłowana bardziej zaawansowanym narzędziem: piłą. Różnica między tymi dwoma systemami dotyczy powierzchni: podczas gdy gonty mają całe, nieuszkodzone żebra (żyły) i chropowatą powierzchnię, powierzchnia deski jest gładka, ale ożebrowania są uszkodzone. Uszkodzone żebra niszczeją, a całe – mają dłuższą żywotność.
Różne systemy gontów jako pokryć dachowych, funkcjonują w zależności od panującego klimatu, dostępnych materiałów i gatunków drewna, doświadczenia budowniczych oraz ich narzędzi. Budynki sakralne mają skomplikowane rzuty (z apsydami, wieżami i wysuniętymi dachami). Mniejsze elementy są bardziej odpowiednie dla takich obiektów, umożliwiając powstawanie okrągłych i spiralnych kształtów. Gonty były historycznie stosowane na mniejszych budynkach sakralnych, zwłaszcza w architekturze romańskiej, z dużą ilością rotund i ossuariów na okrągłych planach.
Największym problemem jest kalenica, ponieważ drewnianych gontów nie da się wygiąć. Jedynym sposobem na uniknięcie nieszczelności jest nawis, nachylony w kierunku wiatru lub pień, ociosany i odwrócony w stronę kalenicy.
Dachówki kaflowe i beczkowe wykonywane są z wypalanej gliny, są: proste płaskie, karbowane oraz beczkowate.
Płytki z nacięciami są połączone ze sobą z wykorzystaniem tychże nacięć. Są one zawsze prostokątne, ponieważ pionowa krawędź ma na całej długości wycięcie: po jednym z każdej strony – z jednej strony powyżej, z drugiej poniżej. W wycięciu znajduje się bruzda. Ze względu na pochylenie dachu i obecność nacięć, system ten jest wodoszczelny.
Podstawową różnicą pomiędzy zastosowaniem prostych płaskich dachówek a dachówek z karbem jest głębokość połaci dachowej: zwykłe dachówki muszą być nałożone na siebie w poziomie i na spoinach pionowych – system pokrywają cztery dachówki o grubości co najmniej kilku centymetrów. Oznacza to konieczność użycia większej ilości dachówek, a ze względu na dużą liczbę elementów, dach jest znacznie cięższy. Płytki z nacięciami są zdwojone tylko o kilka centymetrów w przekroju pionowym. Konstrukcja jest jednowarstwowa, wymaga zużycia mniejszej ilości dachówek, a dach jest lżejszy.
Wszystkie płytki płaskie posiadają „nos”, służący do układania ich na listwach.
Trzeci system – kafle beczkowe – wywodzi się z czasów rzymskich. Pierwotnie, składał się on z dwóch różnie ukształtowanych elementów – jednego płaskiego z owijkami i drugiego, mniejszego, stanowiącego przykrycie. Dzisiejsze kafelki beczkowe są uproszczone do pojedynczego kafelka. Jest on niesymetryczny, ma dwie różne owijki, jest większy i cięższy na jednym końcu niż na drugim. Płytki beczkowe umożliwiają łagodniejsze nachylenia i są dobrze znane we wszystkich obszarach śródziemnomorskich jako „płytki łacińskie”. Krawędź można pokryć tymi samymi elementami.
Wszystkie metale mogą być stosowane jako pokrycia dachowe, wszystkie są wodoodporne. Wybrać można materiał, jego grubość oraz sposób obróbki (ręczna lub przemysłowa).
Ołów jest ciężki, ale łatwy w obróbce ze względu na swoją miękkość. Można go wbudować w dowolny róg i można go kształtować jedynie młotkiem. Jego waga pozwala na zastosowanie tylko w niezwykle masywnych konstrukcjach, takich jak szerokie ściany i masywne kopuły, np. w łaźniach orientalnych. Ołów nie koroduje.
Miedź jest również miękkim materiałem i może być obrabiana ręcznie. Nie koroduje, ale z czasem pokrywa się szlachetną, cienką, zieloną patyną. Miedź nie jest tania.
W nowoczesnej architekturze najczęściej stosowane są blachy płaskie (głównie blachy stalowe: ocynkowane, malowane lub powlekane tworzywem sztucznym). Arkusze blachy można łączyć owijkami.
Bardziej użyteczne są elementy samonośne, takie jak blachy faliste, z pofałdowaniami skierowanymi w kierunku nachylenia. Połączenia wykonuje się po prostu za pomocą nawisów.
Złoto jest najbardziej cenionym metalem, służącym głównie do dekoracji, ale złocenie może być również wykorzystywane jako materiał na pokrycia dachowe, eksponując bogactwo, przepych i blask.
Złocenie jest wykonane z niezwykle cienkich płatków złota, ale przy większych powierzchniach dachu potrzebna jest duża ilość złota.
Kopuła des Invalides w Paryżu posiada złoty dach, pokryty 550 000 cienkich blach, co oznacza dwanaście kilogramów złota.
Jako pokrycia dachowe można zastosować inne twarde materiały, ale najczęściej w kombinacjach: drewno, stal lub żeliwo do konstrukcji i płaskie elementy do pokrycia.
Szkło jest bardzo użytecznym materiałem, jest przezroczyste lub półprzezroczyste, ale jest kruche i ciężkie. Dachy przeźroczyste są czasami pożądane, szczególnie w przypadku dużych rozpiętości obiektów sportowych i przestrzeni publicznych (lobby, hale), w których potrzebne jest naturalne światło. Szkło jest również często stosowane w małych częściach dachu, aby stworzyć szczególną atmosferę: na przykład w łaźniach orientalnych, gdzie sufit jest kopułą wypełnioną gwiazdami. Tak jest również w przypadku niektórych obiektów religijnych.
Płyty faliste ze zbrojonego betonu (azbest i wełna mineralna) są bardzo popularne jako materiał wiórowy. Budowa takich dachów jest prosta i bardzo szybka w montażu, ze względu na duże elementy oraz odpowiednie połączenia z nawisami.
Szwajcarska firma „Eternit” odniosła ogromny sukces dzięki swoim płytom falistym, kiedy po drugiej wojnie światowej materiał ten uratował tysiące istnień ludzkich – dopóki nie odkryto, że azbest jest rakotwórczy. Zbrojenie to zostało później zastąpione wełną mineralną.